Muzrabot tumani 17-Maktab

Har bir inson , shuningdek jamiyat uchun  salomatlikdan qimmatliroq narsa yo’q. Continue reading «Zararli odatlar»

Salomatlik kishining jismoniy, ruhiy va ijtimoiy jihatdan osoyishtalik holatidir. Sog’lom holatdagi o’quvchi mehnat qila oladi, o’qiydi, ota-onasiga , eliga , yurtiga va xalqiga foyda keltiradi. Nosog’lom odam esa o’z dardi bilan bo’lib, jamiyatning to’laqonli a’zosi sifatida faoliyat ko’rsata olmaydi. Shunday ekan, salomatlik har bir kishi uchun eng zarur ekanligini unutmaslik lozim. Mehnat unumdorligi , mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi, xalq faravonligining oshishi kishilar sog’lig’i  bilan belgilanadi.
Salomatlikni ta’minlash avvalo kishining sog’lom turmush tarziga ko’p jihatdan bog’liq. Sog’lom turmush tarzi keng ma’noli  tushuncha bo’lib, unumli mehnat qilish, o’qish va dars tayyorlashni bir tizimga solish , dam olish, badantarbiya va sport bilan shug’ullanish , organizmni chiniqtirish , shaxsiy va psixogigiyenik talablarga rioya qilish, to’g’ri ovqatlanish, zararli odatlardan o’zni tiyish va har yili shifokorlar ko’rigidan o’tib turishdan iborat. Agar inson yuqorida aytilganlarni o’z hayotiga tatbiq etib, turmush tarziga aylantirsa, o’z salomatligi haqida o’zi qayg’urgan bo’ladi.
Salomatlikni saqlashning muhim omillaridan yana biri – to’g’ri tashkil etilgan jismoniy faollikdir. Jismoniy faollik, ya’ni harakat natijasida odamning turli tana a’zolari faoliyati me’yorlashadi, organizmning buzilgan faoliyati esa qayta tiklanadi. Natijada insonda aqliy va jismoniy mehnatga nisbatan faollik  ortadi. Har qanday yoshdagi odam uchun harakat to’laqonli hayot va faoliyat ko’rsatkichidir. Harakat natijasida quvvat ыфкаш oshadi, to’qimalarning qon, kislorod va oziq  moddalar bilan ta’minlanishi yaxshilanadi. Yurak muskul tolalarining tuzilishi mustahkamlanadi, organizmni idora etuvchi gormonal va nerv sistemasining ishi faollashadi. Harakat, jismoniy mashqlar suyaklar tuzilmasini  mustahkamlaydi, mushak kuchini oshirib, uni bir xil shaklda saqlaydi. Harakat va jismoniy mashqlar muskul va skeletni rivojlantiradi, qad-qomatni xushbichim va ko’rkam qiladi.
Kundalik turmushda har bir inson ertalabki badantarbiya mashqlarini bajarishni kanda qilmaslikka odatlanishi zarur. Jismoniy mehnat bilan shug’ullanish, ko’proq piyoda yurish, ochiq havoda sayr qilish inson salomatligi uchun muhimdir.
Xullas , jismoniy tarbiyaning salomatlikni ta’minlashdagi o’rni beqiyos. Jismoniy tarbiya bilan shug’ullangan bolalar sog’lom, ruhan tetik, kuchli , irodali va quvnoq bo’ladilar, darslarni yaxshi o’zlashtiradilar, o’z o’rtoqlari , o’qituvchilar oldida katta hurmat va e’tiborga sazovor bo’ladilar.

Tirnoqlarni  parvarish qilish qo’l  va oyoq n gigiyenasining muhim qismi hisoblanadi. Chiroyli , nafis va toza tirnoqlar kishiga estetik zavq bag’ishlaydi. Aksincha , o’sib ketgan , ichlari kirdan йщкфнши ketgan tirnoqlar esa kishining g’ashini keltiradi va ko’nglini  xijil qiladi. Bundan tashqari, kuzatishlarning ko’rsatishicha , tirnoqlar  ostida to’plangan kirda mikroblar  ayniqsa  ko’p  yig’iladi. Ular odam  ovqatlanayotganida  qo’li orqali  organizmga  tushib turli kasalliklarni  keltirib chiqaradi. Shuningdek, mikroblar orqali  odam organizmi  uchun xabfli  hisoblangan askarida  tuxumlari  ham tushishi mumkin. Bu esa me’da-ichak kasalliklari  kelib chiqishiga  sabab bo’ladi.
Tirnoqlar doimo toza, kalta qilib oldirilgan bo’lishi lozim. Tirnoqlarning haddan tashqari  o’sganligi  bir qator  noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, qizlar  uy yumushlarini bajarayotganda , kir yuvayotgan yoki dars tayyorlayotganda uzun tirnoqlar чфдфйше beradi.
O’smirlarga tirnoqlarni  lak bilan bo’yash tavsiya etilmaydi. Chunki lak tarkibida kimyoviy moddalar bo’lganligi  uchun tirnoqlarning  to’g’ri  rivojlanishiga  salbiy ta’sir  ko’rsatadi.
Oyoq  va qo’l  tirnoqlarini  olishga  mo’ljallangan qaychi yoki boshqa tirnoq olish asboblari  alohida-alohida  bo’lgani ma’qul. Oyoq  va qo’l tirnoqlarini  bir qaychida  olish mikroblarning bir kishidan ikkinchi kishiga o’tishiga sharoit yaratadi.

Soch organizmni quyosh  nuridan , issiq va sovuqdan, chang va shu kabi turli xil noxush ta`sirlardan saqlaydi. Shuning uchun sochda ko’p miqdorda yog’ , chang va kir yig’iladi. Natijada sochda qazg’oq , soch biti va zamburug’ kasalliklari  paydo bo’lishi mumkin.
Sochni parvarishlash  va tez-tez yuvib turish bolalar va o’smirlar  shaxsiy gigiyenasining  asosiy shartlaridan biridir. Boshni juda issiq suvda va xo’jalik  sovunida  yuvish tavsiya etilmaydi. Chunki bunda soch mo’rt bo’lib qoladi, yaltiroqlik xususiyati yo’qoladi. Shu boisdan sochni yumshoq va o’rtacha issiqlikdagi  suv bilan yuvgan ma’qul.
Quruq soch yog’li sochga  nisbatan  kam kirlanishini hisobga olib, 10-14 kunda bir marotaba yuvish mumkin. Yog’li sochni esa 6-7 kunda bir marta yuvish tavsiya etiladi.
Soch yuvish uchun ishlatiladigan sovun va shampunni  bosh terisining  holatiga qarab tanlagan ma’qul. Bugungi kunda  shampunlarning  turli xillari  ishlab chiqarilmoqda. Ularning  ayrimlari  ba’zan bosh terisi va ildiziga  salbiy ta’sir  ko’rsatib, allergiya  paydo  qilishi mumkin. Shuning uchun  ulardan foydalanganda  ehtiyot  bo’lish lozim. Iloji bo’lsa, davolash xususiyatiga ega bo’lgan  (qazg’oqqa qarshi)  sovun yoki shampunlardan foydalangan ma’qul.
Sochni parvarishlashda  o’ziga  xos  qoidalarga rioya qilish talab qilinadi. Jumladan, har bir kishining  alohida  tarog’i  bo’lishi, doimiy ravishda sochini  qirqtirib turishi lozim. Sochga turli xil  lok va bo’yoqlar  ishlatmaslik sochning sog’lom va chiroyli  bo’lib o’sishi  garovidir.
Soch biti  yuqumli kasallik singari  juda tez  tarqaladi. Shuning uchun maktabgacha  tarbiya muassasalarida , maktablarda va oilada  sochning  bitlashiga  qarshi chora-tadbirlarni  doimiy  ravishda  amalga oshirib  borish lozim. Sochning  bitlashiga qarshi kurashda tibbiyot  xodimlarining  tavsiyalariga qat’iy amal qilish lozim. O’zbilarmonlik  bilan biron-bir  zararli moddalarni qo’llash bosh terisi  va soch  uchun zararli  ekanligini unutmaslik kerak.
Sochni parvarishlash gigiyenasi  bosh kiyimiga ham bog’liq albatta. Qishning  sovuq va yozning  kunlariga qarab bosh kiyimini tanlash va kiyish maqsadga muvofiq. Yozning issiq  kunlarida havo  o’tkazuvchi  oq yoki och rangli matodan tikilgan hamda quyosh nurining  yuzga va ko`zga ta’sirini  kamaytiradigan , oldida soyaboni bo’lgan bosh kiyimidan foydalanish maqsadga muvofiq.

Terining  tozaligi  faqatgina  terining mutanosib fiziologik  faoliyatini  ta`minlab  qolmay, balki butun  organizmning  normal  rivojlanishi  uchun  shart-sharoit  yaratadi. Shuningdek, teri (tana) tozaligini  ta`minlash  yuqumli  teri kasalliklarining oldini olishda  ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Inson  terisi tashqi  muhitdagi  turli  xil  zararli  ta’sirlarga duch keladigan birinchi a’zo bo’lib, u bir qator vazifalarni bajaradi. Jumladan, u har xil ta’sirlardan  muhofaza  qilish,  moddalar almashinuvini  ta’minlash , issiqlikni  idora qilish  va nafas olish  faoliyatlarida ishtirok etadi.
Teri organizmni  mexanik  shikastlanishlardan , ortiqcha quyosh nuridan, zararli  moddalardan himoya qiladi. Agar teri sog’lom va ozoda bo’lsa, uning yuzasidagi  mikroblar  tushib ketadi. Teri ifloslanganda unda turli xil  teri  kasalliklarini  qo’zg'atuvchi  mikroblar ko’payadi. Bu  mikroblar  terining  yiringli, qichima va boshqa  kasalliklarini  keltirib  chiqaradi. Shuning uchun  terini doim ozoda tutish  maqsadida tez-tez yuvinib, cho’milib turishga odatlanish kerak.
Bunga erishish  uchun  kishi  haftasiga  kamida bir marotaba issiq suvda cho’milishi  lozim. Cho’milishning  dush qabul qilish, vannada  cho’milish, hammomda  va quruq issiq  havoli  hammomda  cho’milish turaridan  foydalanish mumkin. Bundan tashqari  , har kuni  ertalab yuz-qo’llarni yuvishni  unutmaslik kerak. Cho’milishdan keyin artinadigan sochiqlar har bir kishiga alohida bo’lishi lozim.
Yuvinishda  har bir kishi  o’z  terisining  xususiyatlaridan , ya’ni terisning  quruq yoki  yog’liligidan  kelib chiqib, sovun va shampun  turlaridan  foydalanishni  bilishi  maqsadga muvofiq. Ayrim yuvinish vositalari  ba’zan allergik kasalliklarga sabab bo’lishi mumkin.
Ovqatlanishdan oldin va hojatxonaga borgandan keyin, jismoniy ishlarni bajargandan keyin  qo`lni sovunlab  yuvishga  bola uch-to’rt yoshligidan  boshlab odatlanishi kerak.
Teri ko’p  terlaganda  har kuni  kechqurun yotishdan  oldin sovuqroq suvda  yuvinish  foydalidir.  Shuningdek, paypoq va ichki  kiyimlarni  tez-tez almashtirib  turish ham ko’p terlashning  oldini  oluvchi vositalardan biri hisoblanadi.